Eskişehir'in Kuşkonmaz Vadisi: Bir Yükseliş ve Çöküş Hikayesi

2018’de AK Parti Milletvekili Emine Nur Günay’ın açıklamalarıyla siyasi sahiplenme, 2020’de agro-turizm hayalleri ve ihracat başarılarıyla zirveye çıkan üretim, 2024’te su krizi, maliyet baskısı ve pazar sorunları nedeniyle adeta çöktü. Bir dönem Türkiye’nin kuşkonmaz merkezi olarak anılan Sarıcakaya’da, TÜİK verilerine göre üretim on yılın en düşük seviyesine geriledi.

Türkiye’de kuşkonmaz üretiminin merkezi haline gelen Eskişehir’in Sarıcakaya ilçesinde ilk ciddi adımlar 2014’te atıldı. TÜİK verilerine göre 2014’te 175 dekar alanda 61 ton üretim yapılırken, 2016’da alan 400 dekara, üretim 139 tona ulaştı. 2017’de üretim 495 dekara, 169 tona çıktı; Hollanda’ya yapılan ilk ihracatla Sarıcakaya’nın adı dış pazarlarda duyulmaya başladı.

2018: Markalaşma ve ihracat

AK Parti Eskişehir Milletvekili Prof. Dr. Emine Nur Günay, Ocak 2018’de “Sarıcakaya Kuşkonmaz Vadisi Projesi büyüyecek” açıklamasıyla kamuoyunun dikkatini çekti.
Ağustos 2018’de ise “Artık kuşkonmaz markamız var” diyerek Sarıcakaya Kuşkonmaz Vadisi markasının tescil edildiğini duyurdu. Bu dönemde üretim 250 tona, ihracat ise yaklaşık 50 tona ulaştı.
Günay, kuşkonmazı “tarımda katma değeri yüksek stratejik ürün” olarak tanımladı.

2019–2020: Rekor ve agro-turizm hayalleri

2019’da Sarıcakaya’da “Kuşkonmaz Tarla Günü” düzenlenerek ürün tanıtımı yapıldı.
2020’de ise üretim alanı 570 dekara, üretim 394 tona çıktı. Günay, Temmuz 2020’de “Sarıcakaya agro-turizm merkezi olacak” diyerek kuşkonmazı sadece tarımsal değil, turistik bir değer olarak da konumlandırdı. O yıl 6 ton Almanya’ya, 15 ton Singapur’a ihracat yapıldı.

2021–2022: Fide dağıtımı ve zirve

2021’de İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, 14 bin kuşkonmaz fidesi ücretsiz dağıttı. Bu yıllarda üretim 525–526 dekar, verim ise 398–399 ton seviyesinde kaldı.
Sarıcakaya artık resmi raporlarda Türkiye’nin en önemli kuşkonmaz üretim merkezi olarak gösteriliyordu.

2023–2024: Çöküş

Ancak tablo 2023’te tersine döndü. Üretim alanı 328 dekara, üretim ise 241 tona geriledi.
2024’te ise dramatik bir düşüş yaşandı: 207 dekar – 98 ton. On yılın en düşük seviyesine inildi.

Düşüşün nedenleri

Yapılan saha araştırmaları ve uzman değerlendirmeleri, çöküşün nedenlerini net biçimde ortaya koyuyor:

Protestolu Senet Alarmı: Eskişehir'de 10 Kat Arttı

İçeriği Görüntüle

• Kuraklık ve su krizi: Yeraltı sularının çekilmesi, baraj/gölet seviyelerinin düşmesi.
• Girdi maliyetleri: Gübre, mazot, enerji ve işçilikteki artış.
• İşgücü sorunu: Hasadın zor ve maliyetli olması.
• Pazar istikrarsızlığı: İhracat bağlantılarının sınırlı kalması, iç piyasada talep düşüklüğü.
• Desteklerin süreksizliği: Fide dağıtımı ve tanıtımlar önemliydi ama alım garantisi, su desteği ve uzun vadeli teşvikler eksik kaldı.
• Çok yıllık bitki olmasının riski: Yüksek bakım masrafı, su stresinde erken söküm kararları.

Neden “vadi” çöktü?

Sarıcakaya Kuşkonmaz Vadisi bir dönem Eskişehir için “tarımsal marka” olarak öne çıkmıştı. Milletvekili Günay’ın açıklamalarıyla kamuoyunda güçlü bir algı yaratılmış, üretim artışa geçmiş, ihracat başarıları yaşanmıştı. Ancak bu ivme yapısal sorunlar karşısında sürdürülemedi.

Su kıtlığı, maliyet baskısı ve pazarlama sorunları, siyasi açıklamaların ötesinde kalıcı çözümler gerektiriyordu. Desteklerin proje bazlı kalması, çiftçinin belirsizlik yaşamasına yol açtı. Sonuçta 2024 verileri, bir dönem büyük umutlarla lanse edilen “kuşkonmaz vadisi”nin tarımsal gerçeklik karşısında önemini yitirdiğini ortaya koyuyor.

Kuşkonmaz hikâyesi, Eskişehir tarımının potansiyel ile gerçeklik arasındaki gerilimini gösteriyor. Doğru planlama, su yönetimi ve sürekli teşvikler olmadan, en parlak projeler bile birkaç yıl içinde dibe vurabiliyor.

Kronolojik liste (Sarıcakaya – kuşkonmaz)

• 17 Ağu 2017 — “Kuşkonmaz üretimi ve ihracatı 3 senedir artıyor; 2016 üretimi 122 ton, 2017 sezon sonunda 180 tonu bulacak.” ifadesi aktarıldı.
• 12 Oca 2018 — “Sarıcakaya Kuşkonmaz Vadisi projesi büyüyecek; üretim artışı ve ihracat vurgusu.” (Nomad Tarım’la görüşme ve proje takibi haberi.)
• 23 Nis 2018 — “Kuşkonmaz rekoru” başlıklı haberde Sarıcakaya kuşkonmazının Almanya ve Hollanda pazarına girdiği, üreticilerin 2017 sonunda 200 tonu geçtiğini ifade ettiği bilgisi yer aldı. (Milletvekilinin öncülük ettiği tanıtım ve markalaşma sürecinin bağlamı.)
• 17 Ağu 2018 — “Artık kuşkonmaz markamız var” açıklaması: “Kuşkonmaz, tarımda katma değeri yüksek stratejik bir ürün… Sarıcakaya Kuşkonmaz Vadisi markası ortaya çıktı. 250 ton üretimin 50 tonu (beşte biri) ihraç ediliyor.”
• 24 Eyl 2019 — Sarıcakaya’da “Kuşkonmaz Tarla Günü” etkinlikleri ve ürünün değerine dönük kamu bilgilendirmesi (yerel kurumlarla birlikte).
• 15 Tem 2020 — “Sarıcakaya agro turizm merkezi olacak” vurgusu: 2020 sezonunda 200 ton üretim, bunun 6 tonu Almanya’ya, 15 tonu Singapur’a ihracat bilgisi paylaşıldı.
• 5 May 2021 — İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün “Sarıcakaya Kuşkonmaz Üretimini Geliştirme Projesi” kapsamında 14.000 fide ücretsiz dağıtımı; Sarıcakaya’nın Türkiye’de kuşkonmazda öne çıktığı resmi duyurularla desteklendi. (Milletvekili açıklamalarına paralel kurumsal adımlar.)
• Günay’ın paylaşımı: “Sarıcakaya Kuşkonmaz Vadisi ⭐️… AB’nin 450 bin tonluk kuşkonmaz pazarına lojistik avantaj” vurgusu. (Pazar ve ihracat perspektifi.)
• Çeşitli dönemler / tanıtım — Günay’ın desteğiyle “Sarıcakaya kuşkonmazı Türkiye’nin üretim merkezi olma yolunda” içerikli tanıtım videoları ve paylaşımlar.
• İlçe ve kurum duyurularında Sarıcakaya’nın Türkiye’de ticari kuşkonmaz merkezlerinden biri olduğu vurgusu tekrarlanıyor. (saricakaya.gov.tr)